Nieuwsbrief nr. 4 - februari 2024
Wat is eigenlijk afval? Hoe komen we er vanaf? En wat kunnen we er zelf aan doen? Deze vragen zijn niet nieuw. De voormalig Nederlandse politicus Ad Lansink bedacht in 1979 een hiërarchische structuur voor afvalbeheer waarin preventie van afval de meeste en het storten van afval de minste voorkeur heeft. Deze structuur werd bekend onder de naam de Ladder van Lansink. In 2008 werd deze opgenomen in de Europese Kaderrichtlijn Afvalstoffen.
Sindsdien is de ladder aangepast en verbeterd en heet nu de R-ladder, genoemd naar de beginletters van de (Engelstalige) afwegingen. De R-ladder geeft de mate van circulariteit aan in het besparen van grondstoffen. Het schema helpt je als individu keuzes te maken, al kom je met gezond verstand natuurlijk ook een heel eind. Daarnaast is de R-ladder voor producenten een afweging voor het maken van een goed product.
Daarover gaat deze nieuwsbrief, maar ook over onder andere de (relatieve) remedie tegen moedeloosheid, bedrijven en postgroei en stedelijke ontgroei.
Tegengas tegen moedeloosheid
Het is niet moeilijk je machteloos en verloren te voelen bij de overweldigende complexiteit van het loskomen van onze gebruikelijke ideeën en gedachten. De hele maatschappij lijkt maar door te gaan op een eenmaal ingeslagen op groei gerichte weg, ongeacht de enorme ravage die deze groeiverslaving oplevert. Moedeloos worden is begrijpelijk maar ook schadelijk, het belemmert stappen te zetten, bemoeilijkt creatief denken, het resulteert in stress, somberheid en heeft een negatief effect op de interactie met onze omgeving, en uiteindelijk op onze gezondheid.
Het geloof in de betekenis van ons handelen ‘wat ik doe, doet ertoe - het maakt verschil’ heeft een belangrijk effect op de kwaliteit van ons leven en helpt psychisch gezond en in balans te blijven. Tips om gemotiveerd te blijven te doen wat ertoe doet.
Maarten Steverink, onafhankelijke wereldburger
Eerste stappen op de ladder naar een circulaire economie
Ontgroeien is een kwestie van lange adem. Als je bedenkt wat er allemaal zal moeten veranderen, zou je de moed kunnen verliezen of gaan twijfelen aan de haalbaarheid van het doel. De beste remedie hiertegen is actie ondernemen en gewoon beginnen. Niet wachten op de EU, de industrie, de overheid, je collega’s of de buren. Je kunt zelf, kleinschalig, individueel starten met ontgroeien. En ja, alle kleine beetjes helpen! De grootste milieu-impact hebben we door spullen te kopen, dus dat is een perfect startpunt.
Bij alles wat wij mensen doen, gebruiken we grondstoffen en produceren we afval. Het winnen van grondstoffen, produceren en vervoeren van producten geeft uitstoot en schade elders. In de lineaire economie gaan de grondstoffen via die gebruikte producten uiteindelijk over in afval. Het wordt gestort of verbrand waarbij de grondstoffen verloren gaan. De voorraad grondstoffen is niet oneindig groot en de capaciteit van de aarde om afval op te nemen heeft ook grenzen. In een circulaire economie produceren we zo min mogelijk afval, gebruiken we de spullen langer, hergebruiken we (delen van) producten en wordt het afval de grondstof voor nieuwe producten. De R-ladder laat de stappen zien op weg naar een circulaire economie.
Thea Zwaanenburg, onafhankelijk burger
Een keukentrap of de stairway to heaven?
Hierboven kun je lezen hoe je door zelf in actie te komen het gevoel van moedeloosheid en machteloosheid kunt aanpakken. De R-ladder biedt mooie handvatten om dat in de praktijk te brengen, maar op individuele basis is het niet meer dan een keukentrapje.
Echte stappen naar circulariteit zullen met een groter plan moeten worden gezet. Bedrijven die het moeten gaan waarmaken met hun producten wijzen dan graag naar de macht van de consument. Het lijkt soms op een excuus om niet te veranderen. Soms is er zelfs een bewuste afleidingsmanoeuvre om de verantwoordelijkheid af te schuiven naar ‘de individuele consument’.
Toch is dat niet het hele verhaal. Heldere richtlijnen en grenzen van overheden zijn nodig en werken goed.
De stofzuiger is een mooi voorbeeld hoe het ook kan. Fabrikanten produceerden stofzuigers met een steeds hoger vermogen (in 2010 gemiddeld 1800 watt), 'want de consument vraagt erom, die koopt het'. De consument werd voorgehouden dat een hoger vermogen ook beter zuigt, maar onderzoek wijst uit dat het niet klopt. De EU besloot in een stofzuigerrichtlijn dat stofzuigers in 2017 maximaal 900 watt mogen verbruiken. Sindsdien verbruikt een nieuwe stofzuiger maximaal 900 watt. Op een heel stofzuigerleven zijn daarmee de kosten voor de gebruikers met 150 euro gedaald, nog afgezien van de forse uitstootvermindering van CO2. Bijkomend voordeel: nu worden stofzuigers wereldwijd met maximaal 900 watt geproduceerd, want de fabrieken realiseerden zich dat voor elk continent een andere stofzuiger produceren onlogisch en duur is.
In algemene termen stuurt de EU (met de ECOdesign-richtlijn) naar betere producten, zodat er internationaal met de R-ladder in het hoofd steeds betere en duurzamere producten op de markt komen. Dat helpt consumenten duurzaamheid en gebruikskosten mee te laten wegen in hun aanschaf-overwegingen en het helpt fabrikanten om de concurrentie niet alleen op prijs of vermogen, maar ook op energie-efficiëntie aan te gaan. Bij huishoudelijke apparaten is de daling van het energiegebruik zo spectaculair dat op 1 maart 2021 een nieuwe indeling voor energielabels is afgesproken. De A++ koelkast van vóór deze datum scoort in de nieuwe indeling een energielabel B.
En ook op andere gebieden zet de EU stappen, zoals de richtlijn waarin het recht op reparatie wordt vastgelegd. Zo stuurt de overheid effectief bedrijven steeds hoger de R-ladder op. Consumenten dragen individueel, in hun eigen leven, maar ook gezamenlijk bij aan betere producten. Zo kan de overheid van het keukentrapje van de individuele keuzes van consumenten een stairway to heaven maken.
Gerard Sonnemans, Maarten Steverink en Thea Zwaanenburg, onafhankelijke burgers
Pete Seegers versie van de R-ladder
De Amerikaanse folkzanger Pete Seeger (1919-2014) streed zijn hele leven voor een betere samenleving. In 2008 schreef hij het lied ‘If it can’t be reduced’, naar aanleiding van het besluit van de stad Berkeley (Californië) om toe te werken naar een nul-afval-strategie. De Zero Waste Commission doet steeds haar best om het doel van geen afval naar stortplaatsen te brengen te realiseren.
De tekst in hoofdletters wordt gezongen door het publiek:
If it can't be reduced - IF IT CAN'T BE REDUCED
Reused, repaired - REUSED REPAIRED
Rebuilt, refurbished, refinished, resold, recycled or composted - OR COMPOSTED
Then it should be - THEN IT SHOULD BE
Restricted, redesigned - RESTRICTED, REDESIGNED
Or removed - REMOVED!
From production - FROM PRODUCTION
HOORAY FOR THE CITY OF BERKELEY
HOORAY FOR THE CITY OF BERKELEY
HOORAY FOR THE CITY OF BERKELEY
AND ITS ZERO WASTE COMMISSION
En zó klinkt het uit Petes eigen mond.
Hoe kan een bedrijf bijdragen aan een postgroei samenleving?
Steeds vaker ontvangen we signalen die wijzen op de onhoudbaarheid van ons huidige economische systeem. Deze aanwijzingen manifesteren zich in toenemende ontevredenheid en onderzoeken die aantonen dat groene groei ontoereikend is. Nu het steeds duidelijker wordt dat het streven naar louter economische groei niet langer houdbaar is, ontstaat de vraag: hoe kunnen bedrijven bijdragen aan een postgroei samenleving?
Lees de hele blog op onze website.
Sam van Gentevoort, Vertaalbureau Perfect
Inleiding in stedelijke ontgroei
Een podcast in twee delen waarin ontgroei en de betekenis ervan in de context van stedelijke planning wordt geïntroduceerd door het bespreken en ontkrachten van enkele gangbare veronderstellingen over ontgroei, met Federico Savini (Universiteit van Amsterdam en lid van Ontgroei).
Zie ook het boek Post-Growth Planning: Cities Beyond the Market Economy dat Savini met enkele collega's over dit onderwerp maakte.
Engels gesproken
Annette Kehnel: 'We weten hoe het moet'
We leven in een samenleving waarin consumptie en winst ons hele economische denken beheerst. Een wereld zonder economische groei is schier ondenkbaar geworden. Zelfs nu de onhoudbaarheid van dit systeem zich onmiskenbaar manifesteert, ontbreekt het ondernemers, economen en overheden aan het vermogen om zich aan die realiteit aan te passen. Ontgroeien? ‘We willen toch niet terug naar de middeleeuwen!’
Historica Annette Kehnel pleit daar in haar boek ‘We weten hoe het moet’ zeker niet voor, maar vraagt zich wel af of we niet lessen uit het verleden kunnen trekken. Zo beschrijft zij niet alleen een hele reeks inspirerende voorbeelden van evenwichtige economische systemen met oog voor duurzaamheid en het welzijn van iedereen uit de eeuwen vóór de industriële revolutie, maar ook laat ze zien hoe de mens zich altijd aan veranderende omstandigheden heeft weten aan te passen.
Lees de recensie op onze website.
Recensie door: Gerard Sonnemans, onafhankelijk burger
Lezersreactie
De term 'ontgroei' vind ik niet zo gelukkig gekozen.
Eeuwigdurende groei op een eindige planeet kan niet en/of zal tot iets catastrofaals leiden. Maar helemaal ontgroei zal uiteindelijk tot een beëindiging van het leven op aarde leiden! Stasis heeft dus de voorkeur, dunkt me. Maar ja, altijd? Dat ook weer niet, vanwege de onvoorspelbaarheid van alles. Na een ramp waarbij van een entiteit veel verloren is gegaan, zal dat voor herstel tot een nieuw evenwicht eerst wel moeten groeien! Nadere definitie van ontgroei is dus noodzakelijk. Aanpassing aan de onvoorspelbaarheid, daarmee meebewegen, afwisseling in groei en stasis; flexibiliteit dus incluis.
Madelon ter Kuile
Agenda
- 3 maart 2024
World Wildlife Day
- 7 maart 2024
Utrecht
Duurzaamheidsdialoog - Economie, (ont)groei en duurzaamheid: met elkaar verbonden of onverenigbaar?
- 19 maart 2024
Utrecht
Degrowth: hoop of hype?
- 22-24 maart 2024
Brussel
(Fossiele) reclame bestrijden?
- 1ste Ontgroei-bijeenkomst van 2024
De voorbereidingen op deze bijeenkomst zijn in volle gang, maar naar een exacte datum wordt nog gezocht. Dat gaat maart of april worden.
Federico Savini geeft als startsein voor het bepalen van de Ontgroei kernwaarden een lezing over de diverse inzichten over ontgroei. Een mooie reden om aan te sluiten, nietwaar?
Hou de agenda op de website in de gaten voor de datum en inschrijving.
Help ons ontgroei op de kaart te zetten
Met onze website en onze maandelijkse nieuwsbrief willen we ontgroei voor een groeiend publiek toegankelijk maken.
Door te laten zien dat ontgroei een duurzaam en kleurrijk alternatief voor de toekomst van onze wereldgemeenschap biedt, willen we de geesten rijp maken voor de noodzakelijke uitweg uit onze vastgelopen systemen.
Daarvoor hebben we jullie input nodig. Stuur je blogs, onderzoeken, recensies, ontgroei-events en andere inspirerende input naar redactie@ontgroei.nl.
Medewerkers aan deze Ontgroei-nieuwsbrief:
Verena Grill, Gerard Sonnemans, Maarten Steverink, Monique Wessels en Thea Zwaanenburg
Onafhankelijke burgers
Disclaimer
De opinies in de artikelen zijn die van de auteurs en vertegenwoordigen niet noodzakelijk het standpunt van Ontgroei.
Uitschrijven?
Mocht je het niet meer op prijs stellen berichten van ons te ontvangen, stuur dan een e-mail met als onderwerp ‘uitschrijven nieuwsbrief’.
Op de startpagina van onze website kun je je aanmelden voor de nieuwsbrief.