Is de Nederlandse politiek klaar om te ontgroeien?
(Degrowth, Decroissance, Postwachtstum)
Nieuwsbrief Ontgroei Nederland - nr. 1 - november 2023
Ontgroei, als de ontgroei-beweging in Nederland, onderschrijft geen enkele politieke partij. Meningen in deze nieuwsbrief zijn die van de auteurs en vertegenwoordigen niet noodzakelijkerwijs het standpunt van Ontgroei.
For now this newsletter is only written in Dutch.
'Dit worden de belangrijkste verkiezingen ooit.'
Hoe vaak zijn we in het verleden al bestookt met dergelijke waarschuwingen? Om vervolgens te moeten constateren dat er in politiek Den Haag weinig wezenlijks veranderd is na de verkiezingen.
Toch bevatten die herhaalde waarschuwingen een steeds nijpender urgentie. De koers van ons beleid staat al decennialang strak op produceren, consumeren en winstmaximalisatie voor aandeelhouders en bedrijven gericht.
Ontgroei weet dat dit een onhoudbaar systeem is en heeft een duurzaam alternatief voor mens en planeet ontwikkeld. Dat alternatief krijgt een steeds prominentere plaats in het publieke debat.
Is dat ook tot in Den Haag doorgedrongen, vroeg de redactie van deze nieuwsbrief zich af. In hoeverre worden de ontgroei-ideeën al omarmd binnen onze politieke partijen?
Kies voor ontgroei - het kan!
Verena Grill
Desiree Oude Groeniger
Gerard Sonnemans
Maarten Steverink
Monique Wessels
Thea Zwaanenburg
Op 22 november valt er iets te kiezen.
Uit ons onderzoek van 17 verkiezingsprogramma's blijkt dat drie partijen een systeemverandering willen die dicht in de buurt komt van ontgroeien: BIJ1, Partij voor de Dieren en Volt.
Geen van hen heeft het letterlijk over ontgroei, maar in hun programma staat wel een samenhangend beleidsplan dat tot een ontgroeide samenleving leidt. Ze willen een radicale verandering van het economisch systeem, naar een duurzame samenleving met welvaart en geluk voor iedereen - weg van de groeiverslaving.
Achter deze koplopers volgen een paar partijen die we het label ‘net niet’ geven.
Zo scoren GroenLinks/PvdA en D66 op alle ontgroei-domeinen uitstekend, maar zetten zij niet volmondig in op een echte systeemverandering. Hun keus voor het bijsturen van de systemen is in onze ogen onvoldoende ambitieus.
De ChristenUnie voldoet bijna overal aan de ontgroei-standaard, behalve op het vlak van inclusiviteit. Daar staat een aantal voorstellen een volledige (of onvoorwaardelijke) solidariteit met bepaalde groepen in de weg. Overigens benoemt de ChristenUnie wel de noodzaak van verregaand andere politieke keuzes.
De Socialistische Partij kiest heel expliciet voor een radicale omwenteling van het systeem, en ook veruit de meeste van hun beleidsvoornemens leiden tot ontgroei. Hun overwegingen zijn echter niet ingegeven door de ontgroei-gedachte, maar vanuit hun fundamentele socialistische, anti-kapitalistische ideologie. Dat levert her en der voorstellen op die indruisen tegen met name noodzakelijke verduurzaming.
Bekijk in ons overzicht hoe de verschillende partijen scoren op de verschillende ontgroei-domeinen en waar ze punten laten liggen. In dat overzicht leggen we ook uit hoe we tot onze conclusies kwamen.
Krijgen we dus een ontgroei-regering?
We hebben alleen gekeken naar verkiezingsprogramma’s, maar die zeggen niet alles over de politieke realiteit. Als je de peilingen bekijkt, is het niet waarschijnlijk dat de ontgroei-partijen de komende vier jaar de dienst gaan uitmaken.
Blijft het in Den Haag dan business as usual? Na het lezen van de verkiezingsprogramma’s lijkt het erop dat een beweging in de goede richting mogelijk is. Veel partijen zeggen zich sterk te willen maken voor een grotere sociale cohesie en beleid om onze overschrijding van de planetaire grenzen te keren. In de uitwerking van die voornemens zit weliswaar vaak weinig lijn en ambitie, maar de intenties in de betreffende programma’s klinken niet verkeerd.
Bij het kijken naar debatten of het lezen van interviews vragen we ons echter meermaals af: ‘Is dit echt wat deze partij wil?’ De in de media verwoorde plannen zijn vaak niet in de verkiezingsprogramma’s terug te vinden. Sterker nog, ze staan geregeld compleet haaks op wat de programma’s ons vertellen.
Neem bijvoorbeeld NSC: zou Pieter Omtzigt werkelijk menen dat hij in een coalitie met VVD, CDA, BBB, JA21 en SGP kan ‘stoppen met het doorgeschoten neoliberale marktdenken’? Deze en andere sociaal-economische beleidsvoornemens van NSC gaven ons bij het lezen een hoopvol gevoel, maar (b)lijken in de praktijk loze woorden.
We krijgen dus waarschijnlijk opnieuw een politieke periode van uitstellen van noodzakelijke duurzame en eerlijke langetermijnplannen. Maar de aanstaande regering mag (hopelijk) wel rekenen op een sterker blok van partijen die van de noodzaak van een nieuwe ontgroei-koers overtuigd zijn. En die ook blijven pleiten voor een ontgroei-samenleving. Met kracht van argumenten en een positieve blik op de toekomst.
Met het hoofd of met het hart stemmen?
Maarten Steverink
In 2012 gingen de VVD en PvdA in aanloop naar de verkiezingen nek aan nek. Uit strategisch oogpunt stemde ik PvdA, in de hoop dat zij de grootste zou worden en een formatie over links zou initiëren. Het werd een fiasco. De VVD (de grootste) kon niet zonder de PvdA (er was geen meerderheid over rechts, geen meerderheid over links). Rutte II werd een afbraakkabinet, waarbij de verhuurderheffing en het leenstelsel werden ingevoerd, en jeugdzorg met een bezuiniging bij gemeenten werd gedumpt.
Kan strategisch stemmen zinnig zijn?
Lees verder
Bij principieel of oprecht stemmen kies je een partij of persoon die zoveel mogelijk overeenkomsten heeft met jouw persoonlijke voorkeuren en opvattingen. In ons kiesstelsel kiezen we geen regering maar de leden van de Tweede Kamer. Als iedereen principieel stemt is de zetelverdeling in de Tweede Kamer een accurate weergave van de mening van de kiezers. Nederland is een coalitieland, dus stemmen op een programma vanwege de inhoud geeft geen enkele garantie dat het programma wordt uitgevoerd. Het kan ook dat jouw stem ‘in de oppositie’ komt, en minder invloed heeft dan je zou wensen.
Strategisch stemmen dan maar? Als je je stem wil inzetten om een voorkeurscoalitie tot stand te brengen, is dat een optie. Jouw echte voorkeur wordt verdund als je strategisch stemt, en in de coalitie-onderhandelingen verwatert die verdunde stem verder, of gaat teniet doordat een jou onwelgevallige coalitie gevormd wordt. Maar ook representeert de Tweede Kamer niet meer de voorkeur van de kiezers. Was die zetel van GroenLinks/PvdA nu bedoeld als strategische stem om een groter links blok te creëren of was het een ontbrekende zetel van BIJ1 die je niet inschat als een serieuze coalitie-kandidaat? Strategische stemmers lopen een gecalculeerd risico. Je weet niet welke coalities er na de verkiezingen mogelijk zijn, maar jouw favoriete smaak is al verwaterd voordat de onderhandelingen beginnen. En ook de onderhandelingsresultaten zijn onvoorspelbaar: drie partijen die ieder 33% scoren kunnen gaan samenwerken, of een van de drie uitsluiten.
Waarschijnlijk is tot wel 25% van de kiezers bereid strategisch te stemmen, al naargelang de context van het moment: als jouw coalitievoorkeur volgens de peilingen waarschijnlijk toch wel aan de orde komt, kun je alsnog principieel stemmen.
Kortom: jouw strategische stem heeft een vaststaand nadeel (de zetelverdeling van de Tweede Kamer weerspiegelt niet jouw kiezersvoorkeur), en een potentieel voordeel: een niet te voorspellen invloed op de coalitievorming. Jouw principiële stem levert daadwerkelijk een stem op voor de partij (en zelfs kandidaat) van jouw voorkeur, en draagt zo bij aan een evenredige verdeling van de zetels over de voorkeuren van de kiezers.
Dat kunnen ze wel beloven...
… maar is dat allemaal wel (financieel) haalbaar?
Gerard Sonnemans
Een manier om de haalbaarheid van de diverse verkiezingsprogramma’s te toetsen, is het laten doorberekenen ervan door CPB en PBL. Maar heeft dat wel zin als we naar een ontgroeide samenleving willen?
Lees verder
Het Centraal Planbureau (CPB) en Planbureau voor de Leefomgeving (PBL) houden - ieder met een andere insteek - verkiezingsprogramma’s tegen het licht om die haalbaarheid te toetsen. Het CPB kijkt naar de budgettaire en economische gevolgen en het PBL naar leefomgevingseffecten en relevante sociaal-economische effecten.
Het is interessant om de procedures van CBP en PBL een keer door te lezen, maar het voert te ver om er hier uitgebreid op in te gaan. Het is belangrijk om te weten dat zij politiek-neutrale methodieken hebben ontwikkeld, die niet alleen kijken naar wat de partijen zelf menen wat de effecten zijn, maar ook het algemene effecten-plaatje onderzoeken.
Het resultaat is een onafhankelijke analyse van de haalbaarheid van de onderzochte verkiezingsbeloftes.
Ontgroei en doorberekenen
Hoe neutraal CPB en PBL ook te werk gaan, vanuit het oogpunt van ontgroei is het zeer de vraag wat de waarde ervan is. Met name het CPB volgt een financieel-economische insteek. Investeringen in bijvoorbeeld zorg of onderwijs leveren geen direct economisch gewin op, terwijl bezuinigingen op die onderwerpen ingezet kunnen worden in kiezersvriendelijke investeringen die daar wel aan voldoen. Dus laat bijvoorbeeld de SP haar programma niet onderzoeken, omdat ze liever een ideeënstrijd aangaan dan een boekhoudersdebat voeren.
Ontgroei bepleit een radicale wijziging van ons systeem - weg van de allesoverheersende focus op economische groei en financieel-economische waarden. Natuurlijk moet ook dan onze huishouding op orde zijn, maar de concrete invulling van de nieuwe waarden is iets dat zich gaandeweg die transitie moet vormgeven.
De stip op de horizon is helder: een duurzame toekomst voor al wat leeft op onze planeet. Wij denken dat het CPB en PBL (nog) niet voorbereid zijn op het analyseren van dat nieuwe paradigma.
Stemgedrag en pijnlijke keuzes
Thea Zwaanenburg
Tijdens het lezen van de verkiezingsprogramma’s bekruipt mij soms een ongemakkelijk gevoel. Zoveel voorstellen, beleidsplannen, stellige uitspraken en concrete maatregelen. Nederland wordt nog altijd geregeerd bij de gratie van het compromis. Dus ik vraag mij af, wat zal er terecht komen van die plannen? Misschien is de beste voorspeller van de toekomst hier wel het gedrag in het verleden.
Lees verder
In een verkiezingsprogramma kunnen prachtige plannen worden opgeschreven. Papier is geduldig, en hoeveel kiezers lezen de programma’s én onthouden de inhoud? Het moment van de waarheid komt wanneer er in de Tweede Kamer gestemd moet worden vóór of tegen een motie, een wetsvoorstel of kabinetsbeleid. Vooral voor regeringspartijen kan dat soms een moeilijke keuze zijn. Wie herinnert zich niet Gert-Jan Segers van de CU, die een spreekwoordelijke meloen moest doorslikken bij het voorstel over het afschaffen van de dividendbelasting. En ook oppositiepartijen zijn bij een stemming niet altijd even consequent. De keuze voor de meloen is, hoewel pijnlijk, soms acceptabel en met de stemverklaring te begrijpen, maar vaak ook wel teleurstellend.
Misschien is de beste voorspeller van de toekomst dus wel het gedrag in het verleden. En dan met name het stemgedrag in de Tweede Kamer. Gelukkig is dat stemgedrag op verschillende websites gemakkelijk terug te vinden. Hoe sociaal/duurzaam stemden partijen in de Tweede Kamer in de voorgaande periode? Komt het stemgedrag van een partij overeen met de verwachtingen die je had? En hoe zou je zelf gestemd hebben? De antwoorden op deze vragen zijn terug te vinden op onderstaande websites.
- Kiesklimaat
- Partijgedrag
- Stemwijzer en stemmentracker van Prodemos
- Stemchecker de Volkskrant
Zijn wij goede voorouders?
Gerard Sonnemans
Dat is een vreemde vraag, waar alleen ons nageslacht een antwoord op kan geven. Moeten wij ons daar nu al druk om maken?
Roman Krznaric laat in zijn boek ‘De goede voorouder’ zes verschillende invalshoeken zien om deze vraag aan te vliegen.
Zijn onze politici goede voorouders?
Kijkend naar de huidige staat van onze samenleving en van de wereld, moet deze vraag helaas ontkennend beantwoord worden. Althans, wat betreft de politici die de afgelopen decennia het beleid bepaalden. Hun visie ging vaak niet verder dan de uitkomst van de volgende verkiezingen. Het is tijd voor een nieuwe politiek, waarin het langetermijndenken sturend is.
Ken jij iemand die zich kandideert voor de nieuwe Tweede Kamer?
Doe dan ‘De goede voorouder’ cadeau. Liefst nog vóór de verkiezingen.
Lees de recensie op onze website
Fictie of non-fictie?
Thea Zwaanenburg
In 1974 werd ik 18 jaar en stemgerechtigd. Sindsdien hebben we 14 keer verkiezingen voor de Tweede Kamer gehad, en nog nooit las ik een verkiezingsprogramma. Want laten we eerlijk wezen, wie leest dat nou helemaal? En dan bedoel ik ook echt helemaal.
Wij dus, van de Ontgroei Nieuwsbrief. Samen met 15 andere ontgroeiers lazen we ze allemaal, helemaal.
Verkiezingsprogramma’s zijn als reclamefolders. Ze laten hun meest glossy buitenkant zien. Een aantrekkelijke opmaak in frisse partijkleuren en een pakkende titel. Daarin moet de boodschap van een partij al direct herkenbaar zijn. CDA (‘Recht doen’) wil vooral niemand te kort doen. SP (‘Nu de mensen’) benadrukt de tegenstelling tussen mensen en bedrijven. SGP (‘Woord houden’) vindt houvast aan Het Woord. Het is leuk om te ontdekken hoe de titel past bij de partij en herkenbaar is in het programma.
Lees verder
De meeste partijen zijn niet spaarzaam met woorden. Een verkiezingsprogramma van 100+ pagina’s is geen uitzondering. Dit vraagt een serieuze inspanning van de kiezer, zeker als er twijfel is tussen twee of drie partijen. Grote én kleine partijen schrijven in hun programma ‘Wij gaan het zo doen’. Als je bedenkt dat niemand het alleen voor het zeggen krijgt, klinkt dat soms parmantig, en zeker voor heel kleine partijen.
De programma’s zijn verrassend goed leesbaar; de hoeveelheid jargon en moeilijke woorden blijft overal beperkt. De meeste programma’s zijn overzichtelijk van opzet en onderverdeeld in hoofdstukken. Opvallend is wat er niet wordt gezegd en wat vaag blijft. Want terwijl in de media bestaanszekerheid het buzzword is, wijdt maar een enkele partij er een eigen hoofdstuk aan. Er wordt wel door iedereen geschreven over armoede bestrijden, over inkomen en belastingen, over wonen, zorg en onderwijs. Vrijwel steeds in aparte hoofdstukken. Maar wat is de samenhang van de verschillende beleidsterreinen en wat wordt verstaan onder bestaanszekerheid? Wat is het concrete pakket aan maatregelen en voor wie is het bedoeld? Houden partijen dat met opzet vaag, zodat ze er nog alle kanten mee op kunnen?
Er worden ook verrassende voorstellen gedaan. Zoals gemeenteraadsverkiezingen spreiden over een heel jaar zodat de landelijke politiek minder een rol speelt. Verkiezingsdagen aanmerken als feestdagen. Of het aanstellen van een Ombudsman voor toekomstige generaties en een Kamercommissie voor de toekomst.
Dan het ontgroei-gedachtegoed, daar is het ons toch vooral om te doen voor de keuze op 22 november. Ik werd afwisselend bevestigd, aangenaam verrast en teleurgesteld. Op specifieke begrippen, zoals economische groei of planetaire grenzen, is het zoeken tussen de regels. Zo worden in de programma’s vele soorten groei benoemd maar nergens ontgroei. Wel economische, duurzame, groene, harmonische, selectieve, bewuste groei of postgroei (maar dan als een opnieuw gedefinieerd begrip dat geen ontgroei is). Blijkbaar is duidelijk geworden dat er een probleem is met economische groei en dat er iets moet veranderen. Voorlopig zoeken de meeste partijen het in een alternatief woord. Ondanks dat ben ik toch ook hoopvol, een ontgroeide samenleving is echt geen fictie. Want er is ook al veel goeds te vinden in de verkiezingsprogramma’s en dat gaat alleen maar meer worden.
Tot slot; was het lezen van alle programma’s de inspanning waard? Wat ons betreft wel. We hebben er veel van geleerd en inspirerende discussies gehad.
En een volgende keer? Dat zien we dan wel weer…
Agenda
- Zondag 12 november, Amsterdam
Mars voor Klimaat & Rechtvaardigheid
- Zaterdag 18 november, Utrecht
Derde algemene bijeenkomst van Ontgroei Nederland
- Woensdag 22 november
Vergeet niet te gaan stemmen voor de nieuwe Tweede Kamer
- 25 november
Niet-winkeldag
- 5 december
... ik hoop dat hij hem vol doet
met... ja, wist ik het maar...
Ongebreideld, doelloos consumptisme avant la lettre!
Help ons ontgroei op de kaart te zetten
Met onze website en onze maandelijkse nieuwsbrief willen we ontgroei voor een groeiend publiek toegankelijk maken.
Door te laten zien dat ontgroei een duurzaam en kleurrijk alternatief voor de toekomst van onze wereldgemeenschap biedt, willen we de geesten rijp maken voor de noodzakelijke uitweg uit onze vastgelopen systemen.
Daarvoor hebben we jullie input nodig. Stuur je blogs, onderzoeken, recensies, ontgroei-events en andere inspirerende input naar redactie@ontgroei.nl.
Schrijvers van de Ontgroei-nieuwsbrief:
Verena Grill
Desiree Oude Groeniger
Gerard Sonnemans
Maarten Steverink
Monique Wessels
Thea Zwaanenburg
Disclaimer
De opinies in de artikelen zijn die van de auteurs en vertegenwoordigen niet noodzakelijk het standpunt van Ontgroei.
Uitschrijven?
Mocht je het niet meer op prijs stellen berichten van ons te ontvangen, stuur dan een e-mail met als onderwerp ‘uitschrijven nieuwsbrief’.
Op de startpagina van onze website kun je je aanmelden voor de nieuwsbrief.