Tel uit je winst: de socialistische oorsprong van een kapitalistisch bordspel
Monopolie is voor velen hét bordspel uit hun jeugd, en voor anderen nog steeds actueel, voor lange en landerige wintermiddagen, met straatnamen die in het collectieve geheugen blijven hangen, zoals Lange Poten in Den Haag, de Amsterdamse Kalverstraat, Neude in Utrecht en de Dorpsstraat in het niet-bestaande Ons Dorp. De Nederlandse straatnamen blijken te zijn bedacht door de Nederlandse importeur van het van origine Engels-Amerikaanse spel toen de import van het spel tijdens WOII stopte. De importeur, tevens eigenaar van de winkelketen Perry & Co (de voorloper van het inmiddels failliete Perry Sport), koos voor straatnamen met filialen van deze winkelketen.
Het spel is oorspronkelijk bedacht door Elizabeth Magie, feministe en onderneemster. Zij was een aanhangster van Georgism, een economische filosofie gebaseerd op de overtuiging dat mensen zelf eigenaar zouden moeten blijven van de toegevoegde waarde van hun arbeid. De economische waarde ontleend aan het land (en natuurlijke hulpbronnen) behoren in gelijke mate toe aan alle leden van een samenleving. De grondlegger van deze theorie was Henry George. Hij baseerde zich deels op zijn ervaringen in India “where the few have so much, and many so little”. Zijn theorie legde hij vast in het destijds zeer goed verkopende boek Progress and Poverty (1879). Hierin liet George zien dat onverdiende rijkdom de bron was van grote ongelijkheid en armoede.
Geïnspireerd door de ideeën van George ontwierp Elizabeth Magie het bordspel The Landlord’s Game, dat voor een groot deel overeenkomt met het huidige Monopolie. Het spel kende twee variaties met verschillende spelregels. In de monopolistische variant, waarin de bestaande kapitalistische economie in de VS werd gesimuleerd, verwerft één speler in de loop van het spel een obscene hoeveelheid rijkdom, terwijl alle andere spelers aan de bedelstaf raken. Bij de andere variant volgen de regels de economische principes van Henry George. Dit leidt tot een meer gelijke verdeling van de rijkdom, waarbij elke speler profiteert van individuele waardecreatie, en er is veel meer inspanning vereist om - gematigd - rijker te worden.
Met haar spel wilde Elizabeth Magie aantonen dat de maatschappij niet hoeft te zijn zoals deze is en dat er een betere manier is. Omdat het kennelijk niet leuk was als iedereen wat won, raakte de anti-monopolistische variant langzaam uit de gratie en werd de monopolistische variant erg populair.Tijdens de Grote Depressie kwam het spel van Magie onder ogen van Charles Darrow die het wat aanpaste. In zijn versie krijgt elke speler die langs start komt $200 van de bank. In de versie van Magie was dit nog: Arbeid op Moeder Aarde produceert Loon.
In 1933 weet Darrow het copyright op het spel te verwerven, vervolgens verkoopt hij de rechten aan Parker Brothers, die het spel uitbrengen. Kort hierna is Darrow de eerste spelletjesontwerper die miljonair wordt. Ondertussen heeft Magie op haar versie (Landlord’s Game and Prosperity) ook patent aangevraagd. De Parker Brothers komen hier achter, verwerven de rechten voor $500 en leggen deze versie onder in een la. Sindsdien is Charles Darrow onterecht bekend als de ontwerper van Monopolie.
Zo bezien is niet alleen de uiteindelijke versie van het spel, waarbij geaccumuleerde rijkdom voor een enkeling in de vorm van straten, steden en huizen leidt tot meer rijkdom voor de één en de bedelstaf voor de ander, maar ook de geschiedenis van de totstandkoming van het spel en de verdere lotgevallen van Magie en haar Landlord's game een kapitalistische parabel. De morele implicaties hiervan lijken echter grotendeels uit beeld verdwenen. Het onwrikbare geloof in de waarde van bezit als gerechtvaardigde bron van onverdiende rijkdom blijkt daarentegen wel grondig verankerd in de neoliberale psyche. Misschien hoog tijd om de anti-monopolistische versie van de Landlord’s game van Elizabeth Magie weer uit de la te halen.
Monique Wessels, kinderloos kattenvrouwtje
Verder lezen
Monopoly and its forgotten hero
Raworth K. Donuteconomie. Nieuw Amsterdam, 2023. – p.144