Ontgroei in de praktijk – lokale initiatieven in Haarlem
Het startpunt van dit artikel is de vraag welke stappen gezet kunnen worden naar een economisch systeem dat de ecologische grenzen van de aarde respecteert. Daarvoor wordt gekeken naar ontgroei-initiatieven op lokaal niveau, waarbij Haarlem als voorbeeld wordt gebruikt. Er is onderzocht hoeveel en wat voor initiatieven er zijn, op welke manieren ze impact maken, waar ze tegenaan lopen en hoe ze kunnen worden ondersteund.
Een inventarisatie levert 84 ontgroei-initiatieven op die verdeeld worden over drie categorieën: duurzame impact ondernemers, ‘geen ondernemer maar activist’ en nonprofit met democratische zeggenschap. De domeinen waarin ze opereren zijn met name energie, circulariteit, kleding, horeca en voeding. Deze ontgroei-initiatieven verschillen van conventionele bedrijven doordat hun missie centraal staat, doordat de winst aan de doelstelling ten goede komt, door de intrinsieke motivatie van de initiatiefnemers en in een aantal gevallen door de neiging te de-monetariseren. De impact van de initiatieven is veelzijdig. Denk naast de ecologische impact aan het opbouwen van een netwerk, educatie en bewustwording bij zowel consumenten als bedrijven, maar ook maatschappelijke impact zoals het bestrijden van eenzaamheid en bevorderen van (fysieke of mentale) gezondheid. Veel initiatieven geven aan dat er potentie is om op te schalen. Het soort uitdagingen waar initiatieven tegenaan lopen liggen vaak bij het vinden van een geschikte plek, het vinden van genoeg menskracht en het genereren van genoeg inkomen. De gemeente kan een belangrijke rol spelen in het creëren van een gelijker speelveld tussen ontgroei-initiatieven en conventionele bedrijven door de initiatieven te ondersteunen, bijvoorbeeld door betere communicatie, door het toewijzen van zowel tijdelijke als permanente locaties op een transparante manier en het bieden van een vrijwilligersvergoeding en/of het creëren van basisbanen.
De conclusie van dit onderzoek is dat lokale initiatieven bij een systeemverandering inderdaad een rol kunnen spelen, doordat ze in de praktijk laten zien hoe een ontgroei-samenleving eruit kan zien en wat de voordelen zijn. Hoewel een doorbraak moeilijk blijft zolang er geen landelijke of internationale maatregelen worden genomen, wachten initiatieven daar niet op. Ze laten zien dat er in veel branches een alternatief mogelijk is dat wel binnen planetaire grenzen blijft.
Janneke Barten
Dit onderzoek is onafhankelijk uitgevoerd. De auteur is tevens gemeenteraadslid in Haarlem voor GroenLinks.